Bajkoterapia to dziecięca odmiana biblioterapii, ukierunkowana na pracę z bajkami, opowiadaniami i rymowankami. Jakie zastosowanie terapeutyczne ma bajkoterapia?

Czytanie dziecku przyczynia się do jego rozwoju – co do tego nikt nie ma wątpliwości. Szczególnie korzystnie wpływa na słuch, mowę, kreatywność, myślenie operacyjne, pamięć fotograficzną. Czytanie poszerza zasób słów, wspomaga prawidłowy rozwój emocjonalny, kształtuje poczucie moralności, rozwija tolerancję i empatię, umacnia nawyk czytania na całe życie. Zalety wykształcania w dziecku czytelniczych odruchów można wymieniać w nieskończoność.

Bajkoterapia – najprościej mówiąc – jest terapią przez bajki. Jak mówi ekspert w tej dziedzinie Maria Molicka: „Bajki to najbliższe dziecku utwory, w których świat realny miesza się z fantastycznym, i razem tworzą zrozumiałą rzeczywistość. Dziecko zapoznaje się w nich z sytuacjami wzbudzającymi niepokój oraz znajduje cudowne rozwiązanie problemów. W świecie bajek można spotkać przyjaciół, przeżyć wspaniałe przygody, a przede wszystkim pozbyć się lęku. Rozwiązanie trudnych emocjonalnie sytuacji może okazać się – dzięki bajkom – przyjemne, a nawet radosne”. Bajkoterapia jest więc metodą psychoterapeutyczną, która oddziałuje poprzez literaturę na procesy poznawcze dziecka. Polega na kształtowaniu obrazu siebie i obrazu świata. Ma ona za zadanie budować zasoby osobiste, wspierać w sytuacjach trudnych emocjonalnie i oddziaływać terapeutycznie.

Istnieją trzy definicje biblioterapii. Pierwsza mówi o medycznym zastosowaniu literatury: książka służy pomocą w rozwiązywaniu problemów osobistych, pomaga w zaspokajaniu potrzeb. Kolejna definicja biblioterapii mówi o zastosowaniu literatury jako metody terapeutycznej służącej do realizacji określonych celów (np. resocjalizacji). Trzecie wyjaśnienie traktuje biblioterapię jako relację leczniczą (interakcję) między biblioterapeutą a pacjentem poprzez odpowiednio dobraną literaturę. Terapię poprzedza diagnoza i opracowanie indywidualnych metod pracy z książką dla każdego pacjenta. Cały przebieg procesu terapeutycznego rozpoczyna się, gdy tekst zaczyna mieć wpływ na życie. Świat w oczach pacjenta staje się bardziej wyrazisty, problemy stają się mniejsze, a rozwiązania łatwiejsze.

Jednak dopiero niedawno zwrócono uwagę na lecznicze funkcje literatury dzieciecej. Terapeutyczne walory baśni jako pierwszy opisał Bruno Bettelheim (Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni). Maria Molicka, o której wspominałam już wcześniej, na pytanie o sens czytania baśni dzieciom mówi: „Dzieciom trzeba czytać baśnie […]. Ponieważ dają dzieciom poczucie bezpieczeństwa, podnoszą ich samoocenę, uczą radzenia sobie w różnych sytuacjach, uczulają na krzywdę innych. Wychowawcy i opiekunowie mogą je natomiast wykorzystywać do tego, aby zachęcić dzieci do otwarcia się i mówienia o trudnych dla nich sprawach”. Baśń czy bajka nie są jedynymi sposobami zapoznawania dziecka z urokami literatury. Warto wspomnieć również o: kołysankach, komiksach, rymowankach, poezji, a nawet o kolędach.

W procesie bajkoterapii najczęściej używanym narzędziem są bajki terapeutyczne. Ich specyfiką jest to, że są skierowane do konkretnego odbiorcy mającego określony problem. Molicka wyróżnia trzy rodzaje bajek terapeutycznych: bajki relaksacyjne (mają wspierać dziecko w rozwoju poprzez umożliwienie mu wizualizacji treści, która wywoła stan uspokojenia, odprężenia), bajki psychoedukacyjne (ich fabuła dotyczy różnych sytuacji trudnych emocjonalnie i sposobów radzenia sobie z nimi) i bajki psychoterapeutyczne (pomagają obniżyć przykre napięcie emocjonalne i wzmacniają umiejętność odraczania gratyfikacji).

Istnieje również rzeczowy podział materiałów bibliotecznych. Wyróżniamy książki uspokajające, pobudzające i refleksyjne. Literatura uspokajająca ma na celu przywoływanie pozytywnych skojarzeń i w rezultacie ma dawać poczucie odprężenia i odpoczynku. Teksty takie powinny być krótkie (3-4 minuty) i zaliczać się do literatury przygodowej, młodzieżowej, humorystycznej, fantastycznej albo do baśni. Teksty pobudzające to książki o tematyce awanturniczo-przygodowej, wojennej, a także teksty popularnonaukowe. Taka literatura pomaga się zaktywizować i sugeruje uczucie ruchu i przepływu. Teksty refleksyjne powinny pochodzić z utworów obyczajowych, psychologicznych, socjologicznych i biograficznych.

Oddziaływanie książki polega na zmianie sposobu widzenia siebie i swojej sytuacji, na pogłębianiu samoświadomości, co skutkuje zmianami zachowania i odczuwania. Biblioterapię stosuje się w przypadku współuzależnienia, niedostosowania społecznego, w zaburzeniach rozwojowych takich jak dysleksja czy dysgrafia, a także w zaburzeniach nerwicowych czy psychotycznych. Literatura pomaga zrozumieć własną sytuację, umotywować do działania i dokonania zmian, a przede wszystkim pomaga uwierzyć w siebie. Literatura ma specjalne znaczenie, może kompensować niedostatki środowiska, w którym dziecko wzrasta, i kształtować je poprzez doświadczane w wyobraźni słowo pisane.

Bajkoterapia jest więc skuteczną metodą pracy z dzieckiem. Zabawa z książką pozwala dziecku zrozumieć i zaakceptować własne emocje, otworzyć się na siebie i innych, a przede wszystkim uczy dziecko, jak radzić sobie z własnym problemami.