Literacka podróż

Odbiór literatury zaczyna się, gdy książki stają się czymś do słuchania, a nie jedynie do oglądania. Etapy odbioru literatury są bardzo płynne. Przedstawię Wam uproszczony schemat, jakim podąża dziecko, aby osiągnąć pełnię umiejętności czytelniczych.

Nauka lektury nie polega na analizie, interpretacji czy wkuwaniu wierszy na pamięć. Nauka lektury polega na „oczytaniu” dziecka, tak aby gromadziło doświadczenie literackie, które jest podstawą do odnajdywania w tekście mitów. Im więcej tekstów dziecko zna, tym łatwiej jest mu odbierać każde kolejne dzieło. Lektura fabuły jest zawsze międzyfabularna. Dlatego tak ważna jest rola rodzica jako pośrednika w edukacji literackiej dziecka. To rodzic tworzy pierwszy wzorzec nawyków związanych z lekturą. Dziecko przygląda się, jak dorośli czytają i przyjmuje bezrefleksyjnie rodzaj literatury, ale także komentarze. Rodzic ma za zadanie kierować lekturą dziecka, czyli rozwijać u dziecka postawę czytelnika wobec tekstu.

Dziecko już w okresie niemowlęctwa styka się z mową ekstatyczną, pierwszą poezją. Zazwyczaj w ten świat nieświadomie wprowadzają rodzice, którzy zwracają się inaczej do dziecka, a inaczej do dorosłych. Mowa, którą posługują się rodzice w stosunku do dziecka, jest bardziej płynna, melodyjna i rytmiczna. Obszar poetycki objawia się poprzez:

• inne nazewnictwo przedmiotów i czynności,
• naśladowanie dziecięcej dźwiękomowy,
• śpiewanki,
• wymyślane bajki i wierszyki,
• wywracanki słowne.

Korniej Czukowski w książce Od dwóch do pięciu tak opisuje ten etap: „Nawyki wierszowe zostały każdemu z nas wpojone przez matkę we wczesnym okresie niemowlęctwa, zanim nauczyliśmy się mówić i chodzić. Każda matka bowiem, sama tego nie dostrzegając, prawie wszystkim skierowanym do dziecka wypowiedziom nadaje mimo woli postać jeżeli nie ściśle wiersza, to recitativo, co nie wpływa wprawdzie na formę dziecięcego gaworzenia, ale jednak przyzwyczaja dziecko do percepcji rytmów”.

Kolejnym etapem na ścieżce literackiego poznania są obrazki, ilustracje. Obrazki istnieją samodzielnie, bez związku z tekstem – książka obrazkowa pełni funkcję gatunku literacko-artystycznego. Pierwsze obrazki przedstawiają jeden przedmiot, mają za zadanie wspomóc dziecko w nauce mówienia. Kolejnym obrazkowym etapem są ilustracje przedstawiające pojedyncze wydarzenie, które można łatwo i szybko nazwać. Ostatnim etapem obrazkowym, po którym dziecko jest gotowe wejść na kolejny etap edukacji literackiej, jest tworzenie krótkich fabuł łączących obrazki w całość. Bohaterem takiej historii powinno być dziecko, któremu opowieść jest przedstawiana – taki układ egocentryczny odpowiada psychicznym potrzebom malucha. Dla dziecka świat przedstawiony w książce jest realny, a ono samo jest uczestnikiem wydarzeń. Pomocne okażą się wszystkie okołoliterackie zabawy z dzieckiem polegające na manipulacji tekstem, fabułą i bohaterami.

Etap proszenia rodziców, by podarowali dziecku swój czas z książką, jest kolejnym przystankiem na drodze do pełnej świadomości czytelniczej. Charakteryzuje się on prośbami typu „poczytaj mi”. Dziecko uważa, że rodzice posiadają dodatkowe, magiczne umiejętności pozwalające zamienić literki w historię. Dziecko umieszcza siebie w obrębie świata przedstawionego.

Kolejny etap dziecko osiąga w wieku około 8-10 lat, gdy usiłuje samodzielnie sprostać książce. Na tym etapie lektura jest jednym z podstawowych składników życia psychicznego. Jednak umyka sama treść książki, dziecko zbyt mocno skupia się na łączeniu literek – dlatego na tym etapie warto podsuwać dziecku książki, które są łatwe i krótkie.

Dziecko, które ukończyło 11-12 lat, już samodzielnie korzysta ze sztuki słowa, samodzielnie czyta i przerabia lekturę. Jest to cudowny okres swobody i niezależności intelektualnej. Dziecko potrafi samo wybrać lekturę, zaczyna dostrzegać ulubione gatunki. Młody człowiek poprzez lekturę zdobywa wiedzę o świecie i porządkuje doświadczenia.

Bardzo ważna jest rola rodzica na każdym etapie ścieżki do świadomości literackiej. Rodzic powinien być drogowskazem mądrze kierującym dziecko do kolejnego etapu. Aby świadomie dzieckiem kierować, niezbędna jest znajomość na temat dostępnej literatury, literackich bohaterów, serii, a także wiedza o tym, na jaką literaturę dziecko jest gotowe w zależności od wieku i stopnia rozwoju emocjonalnego.